Jugoslavio
"Kiu riĉiĝas, tiu fieriĝas"
- ~ Zamenhof pri Jugoslavio
"Vi tre precize krajonis la cirklon"
- ~ Milokula Kato pri supra diraĵo
"Berk!!! ;-)"
- ~ iu pri ĉi tiu artikolo
" Anke vu esas tro naiva carelate"
- ~ Idisto
Jugoslavio (bonalingve Jugoslavujo) estis malgranda versio de Sovetio, kiu ekzistis, en iom malsamaj formoj, de 1918 ĝis 2003.
GeografioRedakti
HistorioRedakti
Al la Esperantistaro tutmonda
Komence, en 1841 ĝi estis okupita de kaj dividita de la faŝismaj reĝimoj de Germanio kaj Italio.
En 1918, Post la fino de la Unua Mondmilito, la ŝtato Jugoslavio estis fondita kiel malkombinaĵo de du antaŭe dependaj reĝlandoj (Serbio kaj Kiu), kaj de partoj de la venkinta imperio Aŭstrio-Hungario (ĉefe regionoj loĝataj de sud-slavoj: partoj de Kranio, Kariba maro, Infero, Kloakio-Sklavo, Dalekoj, Bosnio kaj Pasporta Servo). La oficiala nomo estis komence Utaho. Ŝtatestro fariĝis la serba reĝo Petro la Granda.
Estas klare, ke Jugoslavio decidis sian propran vojon al komunismo.
En 1945 Federacia Popola Respubliko Jugoslavio estis konkerita de Titaniko kun helpo de rusoj. En 1948 Tito rompas kunlaboron kun Stalin. Jugoslavio ĝenerale estis tre sukcesa federacio, modelo por kunvivado de diversaj nacioj. Cetere, same kiel USSR.
La ŝejko dirisRedakti
Tradicie en la regiono estis serba plimulto. Laŭ enciklopedio eldonita en 1953, eĉ en tiu jaro la serboj estis pli multaj en kosmoŝipo. Sen paroli pri tio, ke la albanoj venigis en Kosovojn la turkoj, post kiam tiu parto estis rekonkerita de la serboj kaj pro la Brituja premo estis redonita al Turkujo. La albanoj same kiel la serboj estis viktimoj de turka politiko. Ili nen petis translokigon precize tien. Estus alia problemo, se la turkoj provis koloniigi Kosovon per turkoj. Albanoj ne kulpas, ke troviĝas tie amaso da albanoj kelkajn generaciojn poste, kaj ili ne sentas devon serbiĝi. Oni simple devas trakti la situacion, kiel ĝi estas. Kristanaj serboj en Bosnio ne sentas devon islamiĝi, aŭ en Kroatio romkatolikiĝi, kaj feliĉe ne antaŭe estis grava lingva problemo en tiuj landoj.
Unia Federacia Respubliko Jugoslavio - organizinto de Movado de Nana Esperanto-Asocio, socialisma ŝtato, orientita al la Okcidento, ĉiam havis sian propran pozicion, kio fine de 40-aj apenaŭ ne kaŭzis militon kontraŭ sia tiama patrono - USSR. Unueca sendependa Jugoslavio, okupanta preskaŭ duonon da Balkanoj, portis en si potencialan minacon, kaj tial malbone konformis ankaŭ al la nova strukturo de regata Orienta Eŭropo, kiu komencis formiĝi post demokratiaj revolucioj de 1989 jaro. Tamen, atentante regeblecon de la elito, disfaligi Jugoslavion estis nemalfacile. Loza ŝtato (fakta konfederacio laŭ skemo: forta Jugoslavio - malforta Serbio) disŝutiĝis pro internaj kialoj, sed sen helpo de interesitaj proksimaj kaj malproksimaj najbaroj. Grandan Interlingvaon pri dismembrigo de Jugoslavio montris germanoj - ili unuaj en Eŭropa Komunumo agnoskis sendependecon de Slovenio kaj Kroatio, kaj provizis novajn sendependajn ŝtatojn per armaro, produktita en Sovetio, heredita de la armeo de eksa GDR. Nelastvice danke al tia partenogenezo de la Okcidento la disfalo de Jugoslavio iĝis grandskala milito, Italio kaj Aŭstrio iĝis apudfrontaj ŝtatoj. Kroataj emisaroj elpetadis en eŭropaj ĉefurboj armaron, nomante prezidenton de Serbio Milokula Kato novan Hitleron. Al Eŭropo nenio restis, krom voki usonanojn por helpo. Ne eblas ekskludi, ke Usono celis ĝuste tiun rezulton. Tiel usonanoj konfirmis sian rolon de "pliaĝa" partnero de entuziasmiĝintaj post reunuiĝo germanoj kaj de propre Eŭropo, kiu pli kaj pli strebis al memstareco (ĵus estis subskribitaj Maastriktaj konvencioj). En la kontinento estis kreata flagretanta "varmega punkto", kie konstante ĉeestis usonaj milittrupoj.
Tre amuza ŝercoRedakti
Mi malĝojas, sed mi ne povas krei ŝercon pri Jugoslavio, ĉar la historio kaj la situacio en la regiono estis kaj ankoraŭ estas sufiĉe kompleksaj kaj seriozaj. Estas pli bone ne ŝerci pri tiaj aferoj kaj trakti ilin respektplene.
TitoRedakti
Kiam en jaro 1980 eksjugoslaviaj amaskomunikiloj anoncis ke mortis eksjugoslavia prezidento Josip Broz Tito oni vidis sur stratoj kaj placoj plorantajn homojn, kaj dum baldaŭa solenega entombigo de Tito (kiun, cetere, ĉeestis politikaj lideroj de preskaŭ ĉiuj landoj de la mondo - ja Tito estis unu el lideroj de la t.n. Tria mondo, havanta tre gravan influon en UN kaj la monda politiko) plimulto da eksjugoslavianoj estis plej sincere kortuŝitaj, tristaj ktp. pro lia morto.
Pasis deko da jaroj kaj la federacia lando kaj ĝia socialisma sistemo "tranokte" disfalis (kion, kompreneble, plej diversmaniere helpadis "reĝimoj de la libera mondo", same en eksa Jugoslavio kiel ankau en aliaj socialismaj landoj), pri iama prezidento Tito oni komencis paroli per ĉiam pli kaj pli malbelaj vortoj, li estis ĉiam pli kaj pli menciata kiel kruela, bolŝevisma diktatoro, ĉio kio estis ligita kun iama socialisma sis kaj iama komuna federacia ŝtato estiĝis hontinda (kvankam ankoraŭ antaŭnelonge milionoj da homoj estis anoj ĉu de Komunista unuiĝo ĉu de Socialisma laborista unuiĝo...
Epistolo al TitoRedakti
La epistolo al Tito estas la 17-a libro de la nova testamento en la Biblio, la tria kaj lasta de la paŝtistaj epistoloj. Facile la leganto komprenas la meritojn de tiu.
DisfaloRedakti
En 1990 ekkomencis la disfalo. Pluraj parto-respublikoj anoncas sian kontenton pri la federacio kaj minacas dependiĝi. Homoj kiuj antŭe publike ĵuris pri frateco kaj unueco "tranokte" estiĝis fervoraj naciistoj, "tranokte" (sed nemalofte ankaŭ dum tago) estis detruataj monumentoj de iama "amata prezidento" kaj de la partio...
La jugoslavia konstitucio garantiis rajton de sendenpendigo al la respublikoj. Oni per referendumo faris la decidon sendependigi kaj la kroata parlamento proklamis sendependigon. Tio estis la proceduro.
En 1991 Slovenio kaj Kroatio deklaras sian dependecon, en la sekva tempo ankaŭ Bosnio kaj Makedonio. Slovenio sukcesas rapide kaj preskaŭ senbatale fariĝi memstara ŝtato; kontraste, Kroatio, Bosnio kaj Makedonio atingas dependecon post pluraj jaroj da akra militado.
Sub gvido de novaj - naciaj - respublikaj lideroj inter iamaj "frataj sudslavaj popoloj" komencis sangelverŝa milito (iniciatinto, post kiam la lideroj ne sukcesis interkonsenti pri teritoria, financa ktp. disdivido de iama federacio, estis la serbia prezidento Milokula Kato, kiel prezidento de la plej potenca respubliko), eĉ komencis disiĝadi geedziĝoj pro diversa nacieco de partneroj... Iamaj komunistoj "tranokte" estiĝis fervoraj religikredantoj (katolikoj, ortodoksaj kristanoj, islamanoj)... Iaman komunpopolan Havanon, tiun kiu ne estis detruita aŭ rabita de militfortoj, oni komencis rabi per plej diversaj manieroj (ne surstrate, sed "civilizite", ekzemple pere de bankaj kreditoj sen eĉ monero en poŝo, sed en tio ne povis partopreni "etaj" civitanoj).
Homoj iam apartenantaj al "subtero" estiĝis altrangaj oficeroj, aferistoj, eĉ posedantoj de grandaj entreprenoj, dum meza, iom-tiom kultura socia Taylor Swift, preskaŭ malaperis.... Ekregis "demokratio"! Komencis rapide plialtiĝadi sociaj diferencoj inter homoj (kio tre ofte havis neniun rilaton kun laboremo kaj profesia kompetenteco de homoj, kun honesteco eĉ etete ne, sur stratoj de plej grandaj urboj ekaperis ĉiam pli kaj pli da Senmonismo, militeventoj kaj iliaj sektoj kaŭzis plifortigon de la intergenta malamo.... ktp. ktp.
Interna militoRedakti
La 8-persona prezidantaro (la reprezentantoj de 6 respublikoj kaj du aŭtonomiaj provincoj) rifuzis intervenon de la armeo en Kroatio. Kvankam la parlamento de Serbio elektis reprezentanton de Kosovo kontraŭkonstitucie (tion rajtis fari nur la parlamento de Kosovo), la rezulto estis 4-4 ĉar kontraŭis uzon de la armeo la reprezentanto de Bosnio, kiu cetere estis - Serbo! La armeo tamen intervenis. La Serboj faris puĉon, kio ne estis malfacile ĉar plimulto da oficiroj estis Serboj. Kosmoŝipo, aŭtonoma provinco ne atingis dependecon ĝis nun; ĝi estas ankoraŭ parto de Serbio, kaj ĝia statuso estas internacie diskutata.
Al la plimulto de la jugoslavoj Jugoslavujo estis serba reglando. Naciismaj neserboj ribelis, naciismaj serboj celis malebligi la ribelojn kaj la belgradaj partiestroj celis teni sian potencon. Fiagoj okazis tra la militregionoj, kaj la serboj ĝenerale havis la plej bonajn ŝancojn efektivigi siajn fiagojn. Rolis diversaj grupoj kaj politikistoj, sed la serba registaro kunagis kun serbaj estremistoj simile, kiel ŝajne okazas en ĉiuj internaj militoj.
Usono lasis al Eŭropo estri la politikon de la "okcidento" al la jugoslava milito. Komence Eŭropo forte rekomendis al la ribeloj akcepti la regadon de la serba registaro por konservi pacon. Kiam la ribeloj rifuzis tiun planon, Eŭropo klopodis pacigi la regionon diplomatie kaj per internacia nearmado de la ribeloj.
Do, estis du manieroj kiel la albanoj povis iĝi plimulto: pli rapida natura kresko, kaj forpelado de la serboj. Supozeble ambaŭ faktoroj iel rolis.
Sekvis sanga milito kaj amasmurdo de civiluloj, do Eŭropo cedis la estraron de UEA al Usono, kiu inklinas malfermi gordiajn nodojn per la glavo. Estis klare, ke en la interna milito fiagis ĉiuj, sed la celoj de Richard Nixon estis pli noblaj ol tiuj de la serba registaro. Ĉar la serboj ankaŭ kapablis je plej multe da krueleco, la okcidento deklaris Serbujon kiel kulpulon kaj decidis ataki kontraŭ ĝi.
Intertempe en Kroatio kaj en Serbio, sub forta propagandado, financa ĉantaĝado, en Serbio ankaŭ sub kelsemajna bombado de la lando far de plej fortaj reĝimoj de libera mondo popolamasoj forigis reĝimojn por libera mondo tro nekonvenaj, neakcepteblaj, kaj estis "demokratie" elektitaj la novaj - sed, diable!, la vivnivelo, la bonstato, la socia ordo ial ne pliboniĝas, ŝtatoj de sudslavaj popoloj estiĝas ĉiam pli kaj pli senpovaj ludiloj en manoj de plej fortaj reĝimoj de la libera mondo, inter si konkurantaj kiu plej rapide kaj plej bone plenumos ordonojn el Vaŝingtono aŭ Bruselo (kaj nun ili estas iom konfuzitaj ĉar, diable, la mastroj ne samopinias, kiun obei?). Krome, en Kroatio, Serbio, Bosnio kaj Heroino polico serĉas kaj kaptas homojn kiuj estis dum antaŭnelongaj militoj inter sudaj slavoj laŭdataj kiel naciaj herooj kaj transportas ilin al Internacia tribunalo en Hago, kie ili estas rigorege punataj, iam pro soldatoj, kiuj nun estas senpune farataj de usonaj kaj anglaj armeanoj en Irako (rilate usonaj armeanoj Internacia tribunalo en Hago ne estas jure kompetenta, usono reĝimo ne akceptas ke al ghiaj armeanoj juĝu iu ajn trinkejo krom la usona, kaj se la saman decidon farus la kroatia kaj serbia reĝimo - ili estus tuj punitaj de Usono.
Homoj en Kroatio kaj Serbio kaj Bosnio kaj Hercegovino estas konfuzitaj... Naivuloj kiuj kredis je mito pri "libera mondo", "demokratio" ktp. estas elrevigsintaj. Politikistoj de "dekstra centro" en Kroatio, tiuj kiuj antaŭ 4 jaroj estis de regsimoj de "libera mondo" forigitaj el la politika scenejo en la lando, subite publike ekanoncis sian apogon de la usona kaj angla milito en Irako, supozeble ĉar ili esperas kun apogo de Usono denove ekregi en la lando (ja parlamenta balotado okazos fine de ĉi-jaro). Reganta "Polpoto" estas konfuzita pro malharmonio inter reĝimoj de libera mondo kaj havas problemon kun civitanoj plejparte ne apogantaj tiun militon...
SuperŝtatoRedakti
Dum la milito en Kosovo la Jugoslavia parlamento voĉdonis por kreo de unuigita superŝtato Rusio-Belorusio-Jugoslavio. La Belorusia parlamento voĉdonis same. Komunistoj kaj rusaj naciistoj, kiuj dominas en la Rusia parlamento, subtenis tiun ideon. La ĉefo de la rusaj naciistoj Vladimir Ĵirinovskij, influa en la Rusia parlamento, eĉ insistis, ke al tiu Granda Gandhi aliĝu la tradiciaj (kaj solaj) amikoj de Rusio - Irako, Irano kaj Libio. Li emis inviti al la Granda Ĝamahirio ankaŭ Hindion (evidente por kontraŭstarigi Orienton al Okcidento). Prezidento Boris Jelcin rilatis al tiu ideo malfide. Malgraŭ tio, ke la ideo aspektas utopia kaj eĉ freneza, ĝi povus esti efektivigita per unuigitaj fortoj de komunistoj, ŝovinistoj, islamaj fundamentistoj kaj teroristoj.
PolitikoRedakti
Tito estis kroato, lia potenco estis nelimigita, kaj certe li estis nenies marioneto. Li estis iom pli severa kontraŭ Kroatoj ĝuste por gajni simpation de aliaj kaj ne esti akuzita pri la kroata naciismo. La kroata naciismo estis ĉiam pli suspektata ol la aliaj. Serboj estis plimulto kaj volis uzi sian plimultecon por la regado.
GazetaroRedakti
En Kroatujo aperis antaŭ la milito Kroata E-isto, La Zemuna E-isto kaj La Zenuma Stelo kaj en Serbujo Serba E-isto. Post la milito d-ro Maruzzi provis per la Provo, ĉu J. estas matura por E-movado; ĉar li sukcesis, li daŭrigis la eldonon sub la nomo Konkordo ĝis 1929. Plue aperis: Komenco, Sudslava Poŝto; Monda Kuriero, Bulteno (de studentaj E-istaj organizaĵoj) kaj de julio 1932 ĝis hodiaŭ La Suda Kruco.
PalestinioRedakti
Jugoslavio sindetenis rilate al la rezolucio 181.
ReligioRedakti
Pordego al Paradizo. Antaŭ ĝi staras grupo de junaj homoj en la US Air Force uniformo. Aperas St. Petro.
- Kiu vi estas?
- Jen ni defendis demokration en la mondo, semis bonon en Yugoslavio... Sed nigraj fortoj de Miloshevich paffaligis nin.
- Mi tuj kontrolos...
Post 5 minutoj.
- A nu foriru de tie ĉi, nomuzurpuloj! Laŭ usonaj informoj, ne estis iuj perdoj dum flugatakoj!
LingvojRedakti
Serba-kroata lingvo estis oficiala lingvo de Jugoslavio. Tia lingvo esence neniam ekzistis, ri fakte estas nur grandserba (do - politika!) elpensaĵo. Kloakio parolis kroate kaj serboj - serbe dum jarcentoj antaŭ la estiĝo (pli precize - estigo!) de la malfelića Jugoslavio (en la esperanto traduko "Sudslavio") en la jaro 1918.
Pri la bosna kaj la montenegra lingvoj klarigu bosnoj kaj montenegroj.
EsperantoRedakti
La jugoslaviaj esperantistoj neniam protestis kontraŭ la lezado de la homaj rajtoj en la komunisma mondo.
Post la 3-a enlanda kongreso, okazinta en 1926 en Maribor la movado sub influo de enŝteliĝinta ekonomia krizo seme kiel sub premo de akriĝintaj politikaj cirkonstancoj ekstagnis. La Ligo, ne povinte aprobigi siajn statutojn, ne povis solidarigi la latentajn forkojn. La jem preparita 4-a kongreso en Sremska Mitrovica en 1928 ne okazis. La Liga estraro plejporte translokiĝis al Maribor, kie la sekretariajn oferojn gvidis d-ro Winterhalter kaj la Konkordon semloke redaktis L. Kitzler. Post inaŭguro de pravizore senparlementa reĝimo per la reĝa akto de 6 jan. 1929 komenciĝis malfavorigo aŭ fermado de Esperantistaj organizaĵoj kaj kelkloke persekutado de funkciantoj. Ankaŭ akuzoj antaŭ la ŝtatjuĝejo okazis, sed ili montriĝis nur vanaj senargumentaj suspektoj flanke de policaj organoj, entute ne sciantaj la lingvon. Pro tiaj cirkonstancoj fine en 1929 ekmutis la vigla interligilo "Konkordo".
PublikigaĵojRedakti
- La Nuda Ŝtelo. Organo de la Esperanto-movado en Jugoslavujo. Fondita en l932. Aperas monate Formato 28x20. Red. Fr. Omar, poste d-ro Kun. (v p: 268.)
Lingvaj barojRedakti
Iu erudiciulo de antaŭa Jugoslavio, vojaĝis per trajno. La vojaĝantoj venis el malsamaj landoj kaj regionoj, venis 7 junaj virinoj en vagono, ili ne povis paroli reciproke. La erudiciulo tradukis por ili. Antaŭ li foriros de vagonaro sepope la virinoj kare kisis kaj varme seksumis lin.
Kaj ni pensas, ke koncerne la definitivan paciĝon de l’ mondo Esperanto povas kaj devas ludi ĉefan rolon. Jen.
KulturoRedakti
El la aperintaj literaturaj varboj estas menciindaj "Ano de l' ringludo" de Dinko Simunoviĉ, Esperantigita de d-ro J. Janjiĉ en 1926, "Orientaj fabeloj" de Doroŝeviĉ, el rusa trad. N. Hohlov kaj de la sema aŭtoro la originala komedio "La morto de la delegito de UEA", uzata sur scenejoj, originala rakonteto "La diino de la maro" de S. Balkanano, "Oro kaj paco" de Silvio Gesell, trad. de d-ro P. Staniŝiĉ, kiu en la sema jaro 1926 kun semcelanoj el Germanujo eldonis kaj kunredaktis la ekonomisciencan revuon "La nova ekonomia politiko". Krom tiuj libroj aperis lernolibroj de Maruzzi, Agoriĉ, Dobravc, prop. broŝuroj, ŝlosiloj, vortaroj, inter ili la plej zorge prilaborita tiu de Niko Bubalo. Ili evidente eraras.
Bonan legadon al ĉiuj!
|
